Πελλάνα ή Φάριδα! Το ανάκτορο που διχάζει…

 Δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα notospress.gr στις 30/5/2012

Όπως και να' χει οι Σπαρτιάτες πρέπει να αισθανόμαστε ευτυχείς, αφού μας περικλείουν από βορρά και νότο ευρήματα βασιλικών ανακτόρων. Στην Πελλάνα τα ευρήματα Σπυρόπουλου και στην Φάριδα τα ευρήματα Βασιλογάμβρου.

 Όπως ισχυρίζεται ο Ιωάννης Βαρβιτσιώτης, ήρθε η ώρα οι αρχαιολόγοι να συζητήσουν και να συμφωνήσουν έτσι, ώστε ο θαμμένος αρχαιολογικός πλούτος στην ευρύτατη περιοχή της σημερινής Σπάρτης να μην διχάσει, αλλά να ενώσει την ιστορική μνήμη και συνείδησή μας.

Με ευρήματα από την Φάριδα και τον Ταύγετο, την Αρχαία Σπάρτη, κατά μήκος την διάνοιξης του οδικού άξονα Σπάρτη – Λεύκτρο και στην Πελλάνα, βρισκόμαστε ενώπιον μιας πρωτοφανούς αποκάλυψης, ότι όλος ο τόπος αποτελούσε αρχαιολογικό κέντρο πολιτισμού, δύναμης, εξουσίας, ζωής.

Στην Πελλάνα των θολωτών τάφων

 Τον Μάρτιο του 2002 ο καθηγητής της Αρχαιολογίας και επίτιμος έφορος Αρχαιοτήτων Σπάρτης Θεόδωρος Γ. Σπυρόπουλος ανακοίνωσε την ανακάλυψη του μυκηναϊκού ανακτόρου του Μενελάου και της Ελένης στην ομηρική πόλη Λακεδαίμονα, κοντά στη σημερινή κωμόπολη της Πελλάνας, 25 χλμ. ΒΔ της Σπάρτης, και κοντά στην κοίτη του Ευρώτα. Η ανακοίνωση αυτή συνάντησε την επιφύλαξη - τη σιωπηρή αποδοκιμασία θα 'λεγε κανείς - αρχαιολογικών κύκλων στην Ελλάδα.

 Όπως αναφέρει σε άρθρο του ο Γιάννης Βαρβιτσιώτης «Η ανακάλυψη αυτή έχει αποσπάσει θετικά σχόλια από τη διεθνή κοινότητα. Και γνωρίζω ακόμη ότι στην Ελλάδα ανθούν οι αντιζηλίες και οι μικροανταγωνισμοί. Έτσι άλλωστε δεν συνέβη με τον Μανόλη Ανδρόνικο με την ανακάλυψή του για τον τάφο του Φιλίππου; Έγινε αντικείμενο έντονης αμφισβήτησης και χρειάστηκε πολύς χρόνος και μεγάλη προσωπική προσπάθεια, για να αρθούν οι επιφυλάξεις - και όχι μόνον - που είχε διατυπώσει η πλειονότητα των ομοτέχνων του. Είναι όμως ιστορικά βεβαιωμένο ότι ο Μενέλαος ήταν υπαρκτό πρόσωπο, υπήρξε βασιλιάς, και είχε κατά συνέπεια ανάκτορο αντάξιό του. Είναι ακόμη προφανές ότι το ανάκτορο θα έπρεπε να ήταν χτισμένο στην πρωτεύουσα του κράτους. Ποια ήταν όμως η πρωτεύουσα του κράτους του Μενελάου;»

 Ο κ. Σπυρόπουλος υποστηρίζει ότι πρωτεύουσα ήταν η Λακεδαίμων, την οποία εντόπισε στην περιοχή της Πελλάνας, στις ανατολικές υπώρειες του Ταϋγέτου και συγκεκριμένα στον λόφο Παλαιόκαστρο. Οι αντιλέγοντες όμως - και είναι πολλοί - υποστηρίζουν ότι η Λακεδαίμων ήταν περιοχή και όχι πόλη. Ο κ. Σπυρόπουλος για να στηρίξει την άποψή του παραθέτει χωρία του Ομήρου τόσο στην Ιλιάδα όσο και στην Οδύσσεια από τα οποία συνάγει το συμπέρασμα ότι η Λακεδαίμων ήταν πόλη. «Ησαν εκείνοι που είχαν την κοίλη και κητώεσσα Λακεδαίμονα, και την Φάρι και την Σπάρτη και την Μέση με τα πολλά περιστέρια, που ενέμοντο και τις Βρυσειές και τις τερπνές Αυγειές, εκείνοι επίσης που είχαν τις Αμύκλες και το Έλος την παράλια πολίχνη, και αυτοί που είχαν τον Λα και κατοικούσαν περί το Οίτυλον αρχηγός τους ήταν ο βροντόφωνος Μενέλαος με 60 πλοία».

 Αλλά και στην Οδύσσεια η περιγραφή την οποία μας χαρίζει ο Όμηρος είναι διαφωτιστική. Ο γιος του Οδυσσέα Τηλέμαχος φεύγει κρυφά από την Ιθάκη με ένα μικρό ιστιοφόρο και μετά από 3 ημέρες φθάνει στην Πύλο. Αγωνιά για τον πατέρα του και πάει να ρωτήσει τον βασιλιά Νέστορα για την τύχη του. Εκείνος δεν γνωρίζει, επειδή έφυγε νωρίς από την Τροία και τον στέλνει να ρωτήσει τον Μενέλαο στη Λακεδαίμονα που καταφανώς, κατά τον κ. Σπυρόπουλο, αναφέρεται ως πόλις. Ο ποιητής στη συνέχεια περιγράφει ότι, όταν ο Τηλέμαχος έφθασε στα ανάκτορα του Μενελάου, ο τελευταίος πάντρευε τον γιο του με κόρη από τη Σπάρτη (Σπάρτηθεν).

 Αν τα ανάκτορα του Μενελάου ήταν στη Σπάρτη, ο Σπυρόπουλος υπογραμμίζει ότι ο Όμηρος δεν θα έγραφε ότι η νύφη του Μενελάου ήταν από τη Σπάρτη. Ασφαλώς σ' αυτή την άποψη του κ. Σπυρόπουλου θα υπάρχει επιστημονικός αντίλογος. Μήπως λοιπόν η επιστημονική κοινότητα θα έπρεπε να διοργανώσει έναν δημόσιο διάλογο, ώστε να φωτισθούμε και εμείς οι αδαείς;

 Ο κ Βαρβιτσιώτης επισημαίνει: «Ανεξάρτητα όμως από αυτό που ανάγεται στη σφαίρα της επιστημονικής ανάλυσης είναι γεγονός ότι η Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή από το 1830 αναζητούσε το ανάκτορο του Μενελάου στη μυκηναϊκή Σπάρτη, δηλαδή στο ύψωμα της Κοκκινόραχης, όπου υπήρχε ιερό του Μενελάου και της Ελένης, ιδρυμένο περί το 700 π.Χ. Ανάκτορο όμως δεν ευρέθη εκεί που να ταιριάζει σ' έναν Μενέλαο! Ούτε βασιλικοί τάφοι βρέθηκαν εκεί ή αλλού στη Λακωνία, ούτε Κυκλώπεια τείχη, ούτε μέγαρο με ιερά και αποθήκες, τίποτα από αυτά που χαρακτηρίζουν ένα μυκηναϊκό κέντρο και μάλιστα ένα ανάκτορο ανάλογο του Ατρείδη Μενελάου. Όλα όμως αυτά βρέθηκαν κοντά στη σημερινή Πελλάνα, που κατά τον Σπυρόπουλο, που επικαλείται τον Όμηρο, είναι η ομηρική Λακεδαίμων - που υπήρξε η πρωτεύουσα του Μενελάου».

Τα ευρήματα των ανασκαφών Ο βασιλικός τάφος της μυκηναϊκής Λακεδαίμονος. Ο μεγαλύτερος θολωτός, λαξευτός τάφος όλης της μυκηναϊκής Ελλάδος. 

 Το ανάκτορο του Μενελάου στη Λακεδαίμονα είναι κατά τον ανασκαφέα ένα από τα μεγαλύτερα του μυκηναϊκού κόσμου. Η συνολική του έκταση είναι 6.000 τ.μ., αφού ήταν συγκρότημα κατοικίας (μέγαρο), λατρείας (ιερό), διοίκησης του κράτους, με αρχεία, αποθήκες και εργαστήρια. Πολλά από αυτά αναμένουν την πλήρη αποκάλυψή τους.

 Για πρώτη φορά στη Λακωνία αποκαλύφθηκε Κυκλώπειο τείχος με κεντρική πύλη. Είχε κατεδαφιστεί στην αρχαιότητα, αλλά σώθηκαν καλά τα θεμέλιά του. Υπολογίζεται ότι θα φτάσει ή θα ξεπεράσει σε έκταση το μήκος των Κυκλώπειων τειχών των Μυκηνών και της Τίρυνθας. Όπως και εκεί άλλωστε το κυκλώπειο τείχος της Λακεδαίμονος περικλείει και την Πηγή, για προμήθεια νερού σε περίπτωση πολιορκίας. Η Πηγή ονομάζεται Πελλανίς και στα ρωμαϊκά χρόνια τροφοδότησε τη Σπάρτη με τα πλούσια νερά της!

 Αλλά ένα λαμπρό ανάκτορο συνοδεύεται από ανάλογους βασιλικούς τάφους. Και πράγματι αποκαλύφθηκαν οι βασιλικοί τάφοι στη θέση Πελεκητή και είναι οι μεγαλύτεροι και μεγαλοπρεπέστεροι θολωτοί λαξευτοί στον βράχο τάφοι ολόκληρης της μυκηναϊκής Ελλάδος!!

 Θαλαμωτοί τάφοι για τους πολίτες βρέθηκαν στα υψώματα ανατολικά και βόρεια του ανακτόρου, ενώ η μυκηναϊκή πόλη Λακεδαίμων εντοπίσθηκε κάτω από το ανάκτορο. Έτσι κλείνει, κατά τον Σπυρόπουλο πάντοτε, το κεφάλαιο του μυκηναϊκού κέντρου της Λακωνίας και του ανακτόρου του Μενελάου και της Ελένης!

 Αν όμως δεχθούμε ότι είναι βάσιμη η επιχειρηματολογία όσων αμφισβητούν ότι το ανακαλυφθέν από τον Σπυρόπουλο είναι το ανάκτορο του Μενελάου οφείλουν να εξηγήσουν σε ποιον ανήκει ο τεράστιος ερειπιώνας που ανακαλύφθηκε. Είναι το ελάχιστο το οποίο πρέπει να κάνουν για να προστατέψουν το δικό τους επιστημονικό κύρος».

Στον  Άγιο Βασίλειο Ξηροκαμπίου του Διοικητικού Κέντρου

 Τα ευρήματα που ήρθαν στο φως στην περιοχή Αγίου Βασιλείου Ξηροκαμπίου (Τραπεζοντή) είναι σημαντικά. Ανήκουν στην Μυκηναϊκή εποχή και οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι βρίσκονται πολύ κοντά στην επιβεβαίωση της άποψης ότι υπάρχουν αρχαία ανάκτορα στην ευρύτερη περιοχή της σημερινής Σπάρτης

 Το σημείο όπου εντοπίστηκαν τα ευρήματα είναι ένας λόφος, όπου έχει κτιστεί και λειτουργεί η εκκλησία του Αγίου Βασιλείου. Η απόσταση από την Σπάρτη είναι περίπου 12 χιλιόμετρα και βρίσκεται ανάμεσα στον Ευρώτα και στον Ταύγετο, με μια μοναδική θέα προς το όρος.

Πριν από 4 χρόνια στην περιοχή βρέθηκε η πρώτη πήλινη πινακίδα Γραμμικής Β στη Λακωνία. Πολύ γρήγορα οι Αρχαιολόγοι εντόπισαν και δεύτερη για να αρχίσουν το 2010 οι ανασκαφές. Η υπεύθυνη Αρχαιολόγος, κ Βασιλογάμβρου, φειδωλή πάντα στην ενημέρωση, μέσα από μία εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα και μέσα από τις λιγοστές συνεντεύξεις της αναφέρεται στο ανασκαφικό έργο και στα ευρήματα.

 Οι (5) πινακίδες Γραμμικής Β, μας ενημερώνουν  για παραγωγή αρωματικών υλών, για μεγάλο αριθμό όπλων και υφασμάτων όπως και για την ύπαρξη αρχείου, στοιχεία που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι μάλλον πρόκειται για διοικητικό -ανακτορικό κέντρο.

 Η αρχαιολογική σκαπάνη φέρνει στο φως ένα  οικοδόμημα του 14ου π.Χ. αιώνα, με (7) εφτά δωμάτια, που ανασκάπτεται για να βρεθούν  πάνω από 17 ξίφη, κολλημένα μεταξύ τους εξαιτίας των μεγάλων θερμοκρασιών που αναπτύχθηκαν ( υπήρξε καταστροφική φωτιά) και τοποθετημένα  σε κιβώτιο.

Τα σύμβολα της εξουσίας

 Όπλα, υφάσματα, ένα όνομα. Τόσο λίγα αλλά απείρως σημαντικά, τα κείμενα των πινακίδων Γραμμικής Β γραφής από το μυκηναϊκό ανάκτορο της Σπάρτης αποτελούν αδιάψευστο τεκμήριο της σπουδαιότητάς του. Όταν η μεγάλη πυρκαγιά το κατέστρεψε, ό,τι βρισκόταν μέσα σε αυτό κάηκε. Μόνο με τα αρχεία του υπήρξε φιλική η φωτιά, αφού οι πήλινες πινακίδες πάνω στις οποίες ήταν καταγεγραμμένα ψήθηκαν και διασώθηκαν στον χρόνο. Μικρά κομμάτια από πηλό με χαραγμένα σύμβολα: e - pί - zota, wi - ti - mi - jo, TELA+ΡΑ, ti - jo - ko, δηλαδή επίζωστα, ίσθμια, υφαντά, Αντίοχος. Γιατί οι άνθρωποι που ζούσαν στο παλάτι από τον 14ο ως τον 12ο αιώνα π.Χ. είχαν όπλα και ασκούσαν υφαντικές δραστηριότητες, όπως συνέβαινε σε όλα τα μυκηναϊκά ανακτορικά κέντρα.

 Από ένα ιδεόγραμμα ξίφους με την αιχμή προς τα κάτω συνοδεύεται η λέξη επίζωστα (από το ρήμα επιζώννυμι), που αναφέρεται σε εγχειρίδια μαχαίρια ή κοντά ξίφη. Αλλά εκείνο που εντυπωσιάζει είναι ο αριθμός τους, αφού σημειώνονται τουλάχιστον 500! Τεράστιος οπλισμός, δηλαδή, άγνωστος από άλλα αρχεία, ο οποίος ασφαλώς και θα ήταν ιδιοκτησία του ανακτόρου και του άνακτος.

 Άλλα ευρήματα είναι: υπολείμματα συμποσίου, (οστά ζώων, δύο χάλκινα αγγεία, σπασμένες κύλικες κ.α), λαιμός λίθινου τελετουργικού αγγείου με διπλό χείλος, τροχήλατο ειδώλιο ταύρου, κεφαλάκι μικρού ειδωλίου από ελεφαντόδοντο, αιγυπτιακός σκαραβαίος και διάφορα άλλα.

 Οι αρχαιολογικές έρευνες δεν έχουν καταλήξει ακόμα για το αν βρισκόμαστε μπροστά σε ανάκτορο, αν και τα πρώτα στοιχεία δημιουργούν αυτή την αισιοδοξία. Υπάρχουν ευρήματα που για πρώτη φορά συναντούν οι αρχαιολόγοι, όμως χρειάζεται μεγάλη υπομονή, έως ότου αποφανθούν για το εάν  πρόκειται για το Ανάκτορο του Μενέλαου και της Ελένης στην περιοχή Φάρις. Από την εποχή του Σλήμαν αναζητείται το μυκηναϊκό ανάκτορο της Σπάρτης

 Με την ελπίδα ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ιστορικές στιγμές για τον τόπο κι έχοντας την πεποίθηση ότι τα ευρήματα σε όλη την έκταση της ανασκαφής στη σημερινή Λακεδαίμονα είναι ισχυρά και ακαταμάχητα θα περιμένουν, λίγο ακόμα, έως ότου οι αρχαιολόγοι «συνθέσουν» την εικόνα που έκρυβε η γη από την φθορά του ανιστόρητου χρόνου.