10.1. Γ-5) Ξένοι περιηγητές: Γουίλλιαμ Μάρτιν Ληκ.

 Το κείμενο που ακολουθεί προέρχεται από έναν Άγγλο περιηγητή και αρχαιολόγο (γεννήθηκε το 1777 και απεβίωσε το 1860), ο οποίος ήταν αξιωματικός και παρέμεινε στην Ελλάδα κατά τα έτη 1804 - 1810 με κύριο στόχο τη μελέτη της αρχαίας τοπογραφίας, ενώ συγχρόνως εκτελούσε και μυστική αποστολή για λογαριασμό της βρετανικής κυβέρνησης. Οι εντυπώσεις από τις περιηγήσεις του εκδόθηκαν τμηματικά μεταξύ των ετών 1815 και 1857. 
 Το ακόλουθο κείμενο αναφέρεται στην περιήγηση που έκανε στα μέρη μας περίπου κατά το έτος 1806, κατά την οποία, όταν φθάνει στα Γεωργιτσιάνικα Καλύβια, θεωρεί λανθασμένα ότι εκεί βρισκόταν η αρχαία πόλη Αιγίς, αν και γνωρίζει ότι κάπου εκεί στην περιοχή υπήρχε και η αρχαία Πελλάνα.

5) William Martin Leake, “Travels in the Morea: with a map and plans”,
Λονδίνο 1830, τόμος 3, κεφ. 13, σελ 16-21:

  At 1.37 we move again: our road now enters an open country, varied with small hills, which are connected with the last slopes of the range of Xerovuni. We leave the river considerably on the right, flowing near the foot of the heights which inclose the valley to the eastward, and on the side of which, at 1.47, Konidhitza is two miles to the right, in direct distance. At 1.55, cross a large stream, flowing to the Eurotas from the mountain on the left. Here Demiro, a small village, is one mile and a half on the left, in the plain, and Kastri three miles distant in the same direction, on the side of the mountain. The tributary of the Eurotas descends from a rocky gorge, half way between Kastri and Ghiorghitza, which last is situated on the face of an advanced height of the range of Taygetum, in a very steep and lofty situation. The highest summit of this part of the range is called Korakolithi (Crow-stone), or Malevo, from the Slavonic Male, mountain.

  Ghiorghitza is a large Greek village, standing among many gardens and cultivated terraces. At the foot of the same height is situated Perivolia, inhabited by Turks, and about six Greek families; there is a mosk, and the houses are prettily dispersed amidst large groves of the mulberry and olive. Here we arrive at 2.15, having travelled half an hour after turning out of the direct road to the left. The passage of Mount Korakolithi is not difficult from the villages along its eastern face to those situated in the upper valleys of the river Nedon, which joins the sea at Kalamata. The best route in this season, and whenever there is snow, is from Kastania to Tzitzova, a distance of three hours : the former is situated behind Kastri, the latter is among olive woods, on the opposite slope of the mountain, three hours distant from Kalamata. Trypi, Bordhonia, and Kastritzi, Kastri, situated on the eastern face of Korakolithi, are all mentioned by Phranza, as having resisted and been taken by Mahomet the Second, in 1460, after he had occupied Mistra. He then proceeded against Londari and Gardhiki. The annexed is a sketch of the position of the villages on the Messenian side, which I made last year, from the description of my janissary Amus.

  March 27. At 8.30 we move from Perivolia through the mulberry grounds, with which the village is surrounded for a great distance, and proceed obliquely, to regain the main route. At 9.4, a little beyond a small kalyvia of Ghiorghitza, pass a fine Kefalo-vrysi, or source of water, issuing from the foot of the rocks, and running rapidly down towards the Eurotas, which is here called Iri. Behind this kalyvia there are some remains of the walls of a Hellenic city, probably those of Aegys. The entire valley I conceive to have formed the Laconic Tripolis, which bordered on the Megalopolitis (Liv.1.35.c.27-c Xenoph. Hellen. 1.6.c.5.), and of which one of the cities was Pellana (Polyb. 1.4.c.81.). The other two were probably Aegys and Belemina. We enter some low hills, among which are plantations of mulberry trees, belonging to Ghiorghitza. At 9.30 cross another tributary of the Eurotas. At 9.42 pass another copious Kefalo-vrysi, where are some ancient squared blocks, and a small piece of foundation in its place, on the edge of the spring; here are the ruins of a khan. We now begin to ascend some rocky heights, and, having attained the summit, cross a stony plain, and then pass over steep hills of no great height, covered with shrubs. The Eurotas is concealed at some distance to the right in a deep glen, between the two ranges of hills which before inclosed a broad valley, but are now separated only by the river. Those on the eastern side form, as I conceive, the district anciently called Sciritis. Kolina, which is situated among them, may be the site of Ium, or the town of the Iatae, mentioned by Xenophon. At 10.35, on a summit which rises from the right bank of the river, we arrive at a Dervenihouse in ruins, and descend into a narrow valley, watered by a stream from the mountains on our left, where, on the slope, in a situation similar to that of Ghiorghitza and Kastri, is Longaniko, another large Greek village. The part of the Taygetic range above it is well wooded with oak on the middle slopes, and with fir towards the summit. The lower parts are covered with plantations of the vine and mulberry, belonging to Longaniko and Petrina. We descend along the right bank of the aforesaid stream, and at 10.50 cross it a little above its junction with the Eurotas, which now flows along the western side of Mount Khelmos, in a small valley grown with mulberries, belonging to Longaniko. Below its junction with the Longaniko stream, the Eurotas turns to the southeast. In the gorge on the left bank of the river, on the foot of Khelmos, I see Ai Irini a metokhi of the monastery of Saint Nicholas, behind which, as I was informed at Tripolitza by Kyr Ianataki, who is a native of Ghiorghitza, there are some Hellenic ruins ; it is said also, that there are vestiges of a Hellenic fortress on the summit of Khelmos, probably part of the same ancient city. Though I cannot perceive any of these remains of antiquity, I have no doubt of the correctness of the information, or that the ruins are those of Belemina; the distance we have travelled from the remains of Pellana agreeing very well with the 100 stades which Pausanias places between the two towns.

μετάβαση στο πρωτότυπο κείμενο

Μετάφραση

Γουίλλιαμ Μάρτιν Ληκ, “Ταξίδια στον Μοριά: με χάρτη και σχέδια”, 

Λονδίνο 1830, τόμος 3, κεφ. 13, σελ 16-21:

 Στις 1.37΄ ξεκινάμε πάλι: ο δρόμος τώρα μας οδηγεί σε μια ανοικτή περιοχή, γεμάτη με μικρούς λόφους, που συνδέονται με τις τελευταίες πλαγιές της οροσειράς Ξεροβούνι. Αφήνουμε τον ποταμό αρκετά από τα δεξιά μας, ο οποίος ρέει κοντά στους πρόποδες των υψωμάτων που περικλείουν την κοιλάδα προς ανατολάς και προς την πλευρά στην οποία, στις 1.47΄, η Κονιδίτσα βρίσκεται δύο μίλια προς τα δεξιά, σε ευθεία απόσταση. Στις 1.55΄ συναντάμε ένα μεγάλο ρέμα που ρέει προς τον Ευρώτα από το βουνό στα αριστερά. Εδώ το Ντεμίρο, ένα μικρό χωριό, βρίσκεται ενάμιση μίλι στα αριστερά, στην πεδιάδα,  ενώ το Καστρί τρία μίλια μακριά στην ίδια κατεύθυνση, πάνω στην πλευρά του βουνού. Ο παραπόταμος του Ευρώτα κατεβαίνει από ένα βραχώδες φαράγγι, στο μισό δρόμο μεταξύ Καστριού και Γιωργίτζας, η οποία βρίσκεται πάνω στην πλευρά ενός μεγάλου υψώματος της οροσειράς του Ταϋγέτου, σε μια πολύ απότομη και ανυψωμένη τοποθεσία. Η υψηλότερη κορυφή αυτού του τμήματος της οροσειράς ονομάζεται Κορακολίθι ή Μαλεβό, από την σλαβική λέξη male, βουνό.  

 Η Γιωργίτζα είναι ένα μεγάλο ελληνικό χωριό, που βρίσκεται ανάμεσα σε πολλούς κήπους και καλλιεργημένα παρτέρια. Στους πρόποδες του ίδιου υψώματος βρίσκονται τα Περιβόλια, που κατοικούνται από Τούρκους, και περίπου έξι ελληνικές οικογένειες, υπάρχει ένα τζαμί και τα σπίτια είναι όμορφα διασκορπισμένα μέσα σε μεγάλες εκτάσεις με μουριές και ελιές. Εδώ φθάνουμε στις 2.15΄ έχοντας ταξιδέψει μισή ώρα, αφού στρίψαμε προς τα αριστερά έξω από την βασική οδό. Το πέρασμα από το όρος Κορακολίθι δεν είναι δύσκολο από τα χωριά που βρίσκονται κατά μήκος της ανατολικής όψης του προς εκείνα που βρίσκονται στις επάνω κοιλάδες του ποταμού Νέδωνα, ο οποίος εκβάλλει στη θάλασσα της Καλαμάτας. Η καλύτερη διαδρομή αυτήν την εποχή, και όποτε υπάρχει χιόνι, είναι από την Καστανιά στην Τζίτσοβα, μια απόσταση τριών ωρών: η πρώτη βρίσκεται πίσω από Καστρί, η άλλη βρίσκεται ανάμεσα σε ελαιώνες, στην αντίθετη πλευρά του βουνού, τρεις ώρες μακριά από την Καλαμάτα. Η Τρύπη, η Βορδώνια και το Καστρίτζι, ή Καστρί, βρίσκονται στην ανατολική πλευρά της κορυφής Κορακολίθι, αναφέρεται δε από τον Φρανζά ότι όλα αντιστάθηκαν και κυριεύτηκαν από τον Μωάμεθ Β΄, το 1460, αφού κατέλαβε πρώτα τον Μυστρά. Έπειτα προχώρησε ενάντια στο Λ[ε]οντάρι και το Γαρδίκι. Το σχεδιάγραμμα είναι ένα σκίτσο της θέσης των χωριών από την μεσσηνιακή πλευρά, που έφτιαξα πέρυσι, κατά την περιγραφή του γενίτσαρου Αμώς.  

 27 Μαρτίου. Στις 8.30΄ ξεκινάμε από τα Περιβόλια μέσα από εκτάσεις με μουριές, με τις οποίες περιβάλλεται χωριό για μεγάλη απόσταση, και προχωράμε πλαγίως, ώστε να επανέλθουμε στην βασική διαδρομή. Στις 9.04΄, λίγο πιο πέρα από το μικρό [χωριό] Καλύβια της Γιωργίτζας, περνάμε από μια ωραία Κεφαλο-βρύση, ή αλλιώς πηγή νερού, που αναβλύζει από τους πρόποδες των βράχων και κυλάει γρήγορα κάτω προς τον Ευρώτα, ο οποίος εδώ λέγεται Ίρις. Πίσω από αυτά τα καλύβια υπάρχουν μερικά ερείπια από τα τείχη μιας αρχαίας ελληνικής πόλης, πιθανόν αυτά της Αιγίδος. Ολόκληρη η κοιλάδα, φαντάζομαι, περιείχε την Λακωνική Τρίπολη, η οποία συνόρευε με τη Μεγαλόπολη, και της οποίας μία από τις πόλεις της ήταν η Πελλάνα. Οι άλλες δύο ήταν προφανώς η Αιγίς και η Βελεμίνα. Φθάνουμε σε κάτι χαμηλούς λόφους, μεταξύ των οποίων υπάρχουν εκτάσεις με μουριές, που ανήκουν στην Γιωργίτζα. Στις 9.30΄ διασχίζουμε άλλον ένα παραπόταμο του Ευρώτα. Στις 9.42΄ περνάμε άλλη μια Κεφαλο-βρύση με άφθονο νερό, όπου υπάρχουν μερικές αρχαίες τετράγωνες πέτρες και ένα μικρό τμήμα θεμελίων στη θέση του, στην άκρη της πηγής. Εδώ υπάρχουν τα ερείπια από ένα χάνι. Τώρα αρχίζουμε να ανεβαίνουμε μερικά βραχώδη υψώματα και, αφού φθάσαμε στην κορυφή, διασχίζουμε μια πετρώδη έκταση και περνάμε κατόπιν πάνω από απότομους λόφους όχι μεγάλου ύψους, που καλύπτονται από θάμνους. Ο Ευρώτας κρύβεται σε κάποια απόσταση από τα δεξιά μέσα σε μια βαθιά λαγκαδιά, ανάμεσα σε δύο σειρές λόφων, που πριν περιέκλειαν μια φαρδιά κοιλάδα, αλλά τώρα χωρίζονται μόνο από τον ποταμό. Εκείνοι στην ανατολική πλευρά σχηματίζουν, όπως φαντάζομαι, την περιοχή που ονομαζόταν στην αρχαιότητα Σκυρίτις. Η Κολλίνα, που βρίσκεται ανάμεσά τους, μπορεί να είναι η τοποθεσία του Ίου, ή της πόλης Ιάτα, που αναφέρεται από τον Ξενοφώντα. Στις 10.35΄, σε μια κορυφή που εμφανίζεται από την δεξιά όχθη του ποταμού, φτάνουμε στα ερείπια ενός φυλακίου (δερβενόσπιτου) και κατεβαίνουμε σε μια στενή κοιλάδα, που ποτίζεται από ένα ρέμα που έρχεται από τα βουνά στα αριστερά μας, όπου, πάνω σε μια πλαγιά, σε μια περιοχή παρόμοια με εκείνη της Γιωργίτζας και του Καστριού, βρίσκεται ο Λογκανίκος, ένα άλλο μεγάλο ελληνικό χωριό. Η περιοχή της οροσειράς του Ταΰγετου πάνω από αυτό είναι αρκετά δασωμένη με δρυς στις μεσαίες πλαγιές και με έλατα προς την κορυφή. Οι κατώτερες περιοχές καλύπτονται με φυτείες αμπελιών και μουριών, που ανήκουν στον Λογκανίκο και την Πετρίνα. Κατεβαίνουμε κατά μήκος της δεξιάς όχθης του ρέματος που είπαμε και στις 10.50΄ το διασχίζουμε λίγο πιο πάνω από την συμβολή του με τον Ευρώτα, ο οποίος τώρα ρέει κατά μήκος της δυτικής πλευράς του όρους Χελμός, σε μια μικρή κοιλάδα γεμάτη με μουριές που ανήκει στον Λογκανίκο. Πιο κάτω από την ένωσή του με το ρέμα του Λογκανίκου ο Ευρώτας στρίβει προς τα νοτιοανατολικά. Στο φαράγγι, στην αριστερή όχθη του ποταμού, πάνω στους πρόποδες του Χελμού, βλέπω την Αγία Ειρήνη, ένα μετόχι της μονής του Αγίου Νικολάου, πίσω από την οποία, όπως είχα ενημερωθεί σχετικά στην Τριπολιτζά από τον κυρ-Γιανατάκη, ο οποίος κατάγεται από την Γιωργίτζα, υπάρχουν μερικά αρχαιοελληνικά ερείπια. Λέγεται, επίσης, ότι υπάρχουν απομεινάρια από αρχαίο ελληνικό φρούριο στην κορυφή του Χελμού, πιθανόν είναι μέρος από την ίδια αρχαία πόλη. Αν και δεν μπορώ να διακρίνω οτιδήποτε από αυτά τα απομεινάρια της αρχαιότητας, δεν έχω καμία αμφιβολία για την ορθότητα των πληροφοριών ή ότι τα ερείπια είναι εκείνα της Βελεμίνας. Η απόσταση που έχουμε διανύσει από τα ερείπια της Πελλάνας συμφωνεί πολύ καλά με τα 100 στάδια που αναφέρει ο Παυσανίας μεταξύ των δύο πόλεων.

Πελλ. Α - Πελλ. Β